Toruń

Odtworzenie historii klasztoru cysterek w Toruniu nie jest łatwe, bowiem nie zachowały się archiwa kościoła św. Jakuba przekazane wraz z zabudowaniami klasztornymi protestantom. Możemy jedynie mniemać, iż cysterki sprowadzone zostały do Torunia przez wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Hanno von Sangershausena w 1263 r. W 1341 r. wielki mistrz Dietrich von Altenburg nadał cysterkom prawo patronatu nad kościołem

św. Jakuba, probostwem i przykościelną szkołą. Na jego polecenie połączono  konwent cysterek i  benedyktynek. Potwierdzając połączenie obu konwentów, Ludwik Konig przekazał patronat nie tylko nad szkołą, ale również nad probostwem i kościołem

św. Jakuba, a także dobrami cysterek. Od tego momentu cysterki toruńskie pozostawały pod zarządem ksieni benedyktynek. W 1349 r. wysłano pięć sióstr do Królewca, celem założenia tam nowego klasztoru cysterskiego. W 1391 r., klasztor benedyktynek strawił pożar. Wówczas zakonnice przeniosły się do obiektu po cysterkach przy Kościele

św. Jakuba. Dzięki licznym darowiznom udało się odbudować klasztor i kościół, do którego w 1410 r. zakonnice powróciły. Część mniszek pozostała na nowym miejscu, tworząc tym samym klasztor filialny. Na skutek zarazy panującej w II połowie XVI wieku wszystkie zakonnice zmarły i w 1579 r. kościół i klasztor przejęli ewangelicy. Protestanci postanowili również przejąć podupadły już nieco główny klasztor. Na skutek podstępu odebrano zakonnicom dokumenty dotyczące praw własności klasztoru. W sytuacji, gdy mniszki nie mogły już udowodnić swych praw do obiektów, protestanci bezpodstawnie odebrali im kościół, zabudowania gospodarcze i część budynku klasztornego, w którym natychmiast utworzyli przytułek dla ubogich ewangeliczek, umieszczając w nim kilkanaście kobiet. Zabudowania gospodarcze zostały rozebrane. W ciągu pierwszego wieku swego istnienia klasztor kilkakrotnie zmieniał swoją siedzibę, przenosząc się do różnych kościołów toruńskich: Świętego Krzyża, św. Wawrzyńca, św. Jakuba i w 1415 r. znów do kościoła Świętego Ducha.

Kościół  św. Jakuba - pochodzi z XIV w. Był kościołem farnym dla dawnego Nowego Miasta Torunia. Jego budowę rozpoczęto w 1309 r. (informacja: gotycki napis na żółtej i zielonej glazurowanej cegle obiegającej prezbiterium). Budowę zakończono ok. 1350 r.; posiada bazylikowy układ,  łuki odporowe, liczne elementy ozdobne w postaci sterczyn, blend i cegły glazurowanej, o tradycji wychodzącej z górnoreńskiej architektury kamiennej (Strassburg). Wyjątkowy jest szczyt wschodni prezbiterium, o niezwykle bogatej strukturze i dekoracji. Blendy wypełniały malarskie dekoracje maswerkowe. Wnętrze zostało pobielone w okresie luterańskim (1557-1667).

Z wyposażenia pocysterskiego: ceramiczny fryz z 1311 r. (z napisem upamiętniającym położenie pierwszego kamienia pod budowę świątyni); krypta grzebalna w podziemiach, w których pochowane są zakonnice (niedostępne zwiedzającym); polichromie ścienne,

m.in.: cykl malowideł o tematyce Sądu Ostatecznego z lat 1350-1360 - w części zachodniej ilustracja do żywota św. Marii Magdaleny z 1380-1390 (ścienny odpowiednik retabulum ołtarzowego ze scenami z życia) i wizerunki świętych; kilka rzeźb (najcenniejszy jest krucyfiks mistyczny w formie Drzewa Życia); ponadto Madonna z Dzieciątkiem (XIVw); czarny Krucyfiks uważany za cudowny; Madonna z Dzieciątkiem z (XV/XVIw -  tzw. Różańcowa); symultaniczny obraz Pasji (ok.XVw.).

Z późniejszego wyposażenia warto zwrócić uwagę na:  wielki barokowy ołtarz z 1731 r.,

w którego nastawie umieszczono obraz przedstawiający patrona świątyni - św. Jakuba Starszego; drewnianą barokową chrzcielnicę z poł. XVII w. (czasza z XV w.); emporę muzyczną na której w 1611 r. zainstalowano bogato rzeźbiony prospekt organowy; rokokową ambonę z 1770 r., belka łuku tęczowego z 1731r. stalle z pocz. XVII w.

Kościół św. Jakuba wraz z toruńską starówką został w 1997r. wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

 

Z dawnego klasztoru zachował się w dobrym stanie budynek ze skrzydła zachodniego (patrz: na południe od kościoła), w  formie prostokąta (piętrowy, dwutraktowy). Usytuowany w tylnym trakcie korytarz prawdopodobnie  odpowiada przebiegowi dawnego krużganku klasztornego. Obiekt nakryty dachem dwuspadowym o symetrycznym układzie okien i wejściem w centrum. Proweniencję średniowieczną potwierdzają gotycki wątek cegieł i  piwniczne piękne gotyckie sklepienia krzyżowe. Przy wejściu znajduje się okienko - nisza  z dobrze zachowanym rozbudowanym barokowym obramieniem. Hipotetycznie na terenie obecnego ogrodu (na wschód od wspomnianego budynku) mogło być usytuowane  jedno skrzydło klasztoru i budynki gospodarcze. Po północnej stronie kościoła (ul. Szpitalna) usytuowany jest piętrowy budynek szpitalny. Posiada wygląd nowożytny lecz pochodzi z czasów średniowiecznych.  Na jego fasadzie -  krucyfiks z XV wieku. Dawne kościoły -

św. Ducha i św. Krzyża, z którymi związane były cysterki - benedyktynki  nie zachowały się do współczesności. Do ich tradycji nawiązują  nazwy: bramy klasztornej i ulicy za tą bramą noszącej nazwę ul. Św. Ducha. Na terenie kościoła i klasztoru  Świętego Krzyża, gdzie znajduje się obecnie plac z zielenią przed Muzeum Etnograficznym,  badania archeologiczne odsłoniły relikty kościoła i klasztoru.
 

Zwiedzanie:

- lipiec-sierpień (od wtorku do niedzieli) 12.00-15.00;

- pozostałe miesiące - na pół godziny przed nabożeństwem;

ks. A.Wawrzyniak, proboszcz parafii p.w. Św. Jakuba Apostoła

Rynek Nowomiejski 6,  87-100 Toruń (siedziba parafii) tel.(056) 6222924

Kosciół - ul.Św. Jakuba 22/Szpitalna 3, 

www.it.toruń.pl

 

Informacja turystyczna:

Punkt Informacji Turystycznej: 

www.it.toruń.pl 

Obsługa turystyczna: (przewodnicy, organizacja zwiedzania)

- BORT-PTTK ul. Rapackiego 2,

tel. 056-6224926

- oddział przewodnicki PTTK ul.Fosa Staromiejska 6,

 tel.056-6210422